Είναι ακόμα νωπά 'τα πατήματα' της ιστορίας μέσα μου, ανοιχτά, σαν πληγές και σαν σπασμένες χορδές που η γραφή του Νίκου ήχησε μέσα μου, με συγκίνησε υπερβολικά και με έκανε να είμαι ώρες πολλές αναστατωμένη. Ειλικρινά -πέρα από την αξία του- δεν ξέρω γιατί με ανακάτωσε έτσι, τι ακριβώς από τις δικές μου νοσταλγίες και τις δικές μου εκκρεμότητες σάλεψε....
Πιστεύω ότι η ελπίδα ενός βιβλίου μετριέται απ΄ το βαθμό που αφορά τον αναγνώστη, μόνο αν τον αφορά τον συγκινεί. Η τέχνη είναι συγκίνηση. Πνευματική, συναισθηματική, αισθησιακή, αλλά συγκίνηση. Η δική μας συγκίνηση είναι η γέφυρα που μας δένει με το έργο κάποιου, του άγνωστου άλλου συγγραφέα που από εκεί πια μας γίνεται γνωστός, ανεξήγητα συγγενικός στην εσωτερική μας ζωή.

Να λοιπόν που το καινούργιο μυθιστόρημα τολμά και μεταφέρεται μακριά απ΄ τη θάλασσα και αν το Τέρα Άμου ήταν μια μπαλάντα θαλασσινή, εδώ έχουμε μια μπαλάντα ορέων, μέσα σε βροχές, ομίχλες και δάση που κι αυτά συμβολίζουν την ψυχή, ακόμα πιο δύσκολα και περίπλοκα απ όσο οι ανοιχτές θάλασσες. Τα λέω αυτά γιατί και πάλι ο τόπος, εμψυχωμένος από τωρινά και παρελθόντα πρόσωπα και ζωές, παίζει ρόλο πρωταγωνιστικό και επιδρά βαθειά σαν μοίρα στις αντιδράσεις των ανθρώπων. Είναι μια υποψία αυτή η σχέση που πάντα με γοητεύει και την ψάχνω. Κι επειδή ακριβώς κι ο Νίκος Διακογιάννης πιστεύει τόσο σ΄ αυτή τη σχέση, δίνει το μεγάλο ποιητικό του ταλέντο στο να ζωγραφίζει εξαίσια σκηνικά, βουνά, καταιγίδες, χιόνια, δρυμούς, πέτρινα σπίτια, πυρκαγιές, λάσπες, σαλόνια αρχοντικών, αποθήκες αραχνιασμένες και σκουριασμένα ελαιοτριβεία όπου λαβαίνουν χώρα μυστήρια γάμου, σωτηρίας, έρωτα, τυλιγμένα σε ατμόσφαιρες μοναδικές.
Πόσο γρήγορα-σαν αναγνώστρια από αιώνες-αντιλαμβάνομαι πια ότι ο συγγραφέας ξέρει καλά εκείνο που θέλει να πει! Πως έχει δουλέψει στο μυαλό του τον άξονα και τις παραμέτρους, τις περισσότερες έστω, που στηρίζουν και σφιχτοδένουν την ιστορία του. Όχι δεν αρκεί το αναγκαίο ταλέντο. Έχει να κάνει πολύ αυτή η προκαταρκτική ωριμότητα στη δύναμη του κειμένου, στον σεβασμό προς τον αναγνώστη που δεν τον ταλαιπωρεί πελαγοδρομώντας μαζί σου. Το άφημα στον ελεύθερο συνειρμό που τόσο συνηθίστηκε πια στη νέα λογοτεχνία έχει το ενδιαφέρον του αλλά είναι και μια ευκολία, μια νωθρότητα του δημιουργού. Σα μελέτη είναι σπουδαία, αλλά σαν αποτελειωμένο έργο, εμένα διαβάζοντας με κουράζει. Όμως ο Νίκος Διακογιάννης, ολοφάνερο, έχει επεξεργαστεί βαθειά και με ευθύνη στο κεφάλι του το πεπρωμένο των ηρώων του. Γι αυτό βγαίνει τόσο πειστικό.

Πρόκειται βασικά για μια σάγκα γυναικείας οδύνης αλλά -το πιο ενδιαφέρον-γυναικείου θάρρους. Πράγμα που έχει λείψει πολύ στις μέρες μας και στα γραπτά μας που αρέσκονται να σκαλίζουν εξουθενωτικές ευαισθησίες. Γιατί η ευαισθησία άμα δεν είναι για να σε δυναμώνει, είναι αρρώστια. Εκφυλίζεται σε ευαισθησία προς τον εαυτό μας και σε αναισθησία προς τον άλλον. Όμως οι ηρωίδες του βιβλίου αυτού και τα πάθη τους που 'δεν έχουν τελειωμό' αξίζει να διασωθούν. Είναι γυναίκες άλλωστε που μπορούν και να είναι ευτυχισμένες! Η επίδρασή τους πονάει, ματώνει αλλά και ενισχύει προς το καλό και αληθινό την καρδιά του αναγνώστη. Χωρίς ηθικολογία βγαίνει ήθος, χωρίς διδασκαλία εισακούονται, χωρίς απλοϊκότητα λάμπει ελπίδα, χωρίς αναφορές Θεού τυλίγουν τα συμβάντα με υποψία θείου μυστηρίου -προαιώνια θείου- στα καλά και τα σκληρά του κόσμου τούτου. Μεταμορφώνουν τον βάλτο σε βαπτιστήριο και σε καθρέφτη Ουρανού.
Είναι όλες τους, η κάθε μια με τον καλά δουλεμένο σε βάθος τύπο της, γυναίκες αληθινές και ολοκληρωμένες γι αυτό και έχουν τόση δύναμη. Τη δύναμη την καλύτερη, εκείνη που 'σε αδυναμία τελειούται'.
Κι έτσι, οι γυναίκες, η Μάρθα, η Υακίνθη, η Αργυρώ, οι δυο γιαγιάδες-ακόμα και η σκοτεινή Καλλιόπη στο ζόφο της-είναι πλάσματα θεμελιώδη, τείχη απροσμάχητα, και οδοδείχτες στην πορεία του λογοτεχνικού σύμπαντός του. Πρόκειται για φυσικά φαινόμενα που δεν αντιπαλεύονται. Οι άντρες κοντά τους, καλοί και έντιμοι οι πιο πολλοί, διαθέτουν την καθαρή καρδιά να αναγνωρίζουν το δίκαιο, το ωραίο και να συμπαρίστανται με γνήσιο ανδρισμό.

Ο Νίκος μού δίνει την αίσθηση πως τούτο το βιβλίο-συντριβάνι, το έγραψε νύχτες, τότε που η ησυχία τού επέτρεπε να ακούει τα πιο ψιθυριστά, τα πιο μυστικά και απόμακρα των ανθρώπων, της φύσης, και του ανεξιχνίαστου. Μπορεί να γράφει εκείνο το συγκλονιστικό, 'Και τι μπορεί να αξιώσει κανείς από τους θλιβομένους;', όμως ο ίδιος στην πορεία αποδεικνύει πως μονάχα οι θλιβόμενοι έχουν ελπίδα στην αληθινή χαρά. Μόνο οι γνήσια θλιβόμενοι -όχι οι κλαψιάρηδες-είναι οι αισιόδοξοι.
Ακόμα κι όταν τα βάσανα βάψουν λευκά τα μαύρα πλήκτρα του πιάνου μπροστά τους (τι μοναδικό εύρημα!),πάλι θα καταφέρουν να οργανώσουν αρμονίες και μελωδίες εξαίσιες. Και με μάτια κλειστά!
Τον ευχαριστώ που άκουσε το 'συνέχισε' μου κι εύχομαι να είναι καλοτάξιδοι οι «Καθρέφτες στο χώμα».