Μπορεί το δικαίωμα στο σχολείο να αποτελεί ένα αυτονόητο κεκτημένο για κάθε παιδί στον κόσμο, όμως η πραγματικότητα δεν είναι ακριβώς έτσι.
Πολλοί είναι οι λόγοι που κρατούν τα παιδιά, κυρίως τα κορίτσια, μακριά από το σχολείο, υπονομεύοντας τις μελλοντικές δυνατότητές τους για εύρεση εργασίας και ενισχύοντας τον κύκλο της περιθωριοποίησης και της φτώχειας. Το πιο σημαντικό, στερείται ολόκληρη η κοινωνία την ανυπολόγιστη συνεισφορά τους για την πρόοδό της.

Εργασία

Στην Ινδονησία είναι η ανάγκη για εργασία που κρατά τα κορίτσια μακριά από το σχολείο, καθώς ξεκινούν να δουλεύουν από τα 12-13 χρόνια τους ως οικιακοί βοηθοί. Οι γυναίκες και τα κορίτσια αποτελούν το 95% από τα 2,6 εκατομμύρια οικιακούς εργάτες που υπολογίζεται ότι υπάρχουν εκεί. Οι φτωχές οικογένειες συνηθίζουν να στέλνουν τα παιδιά τους σε πλουσιότερους συγγενείς ή οικογένειες για να ζήσουν και να σπουδάσουν, με αντάλλαγμα την προσφορά οικιακής εργασίας. Πολλές είναι επίσης οι οικογένειες που δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά στην καταβολή των διδάκτρων ή τα έξοδα για το σχολείο, με αποτέλεσμα τα παιδιά να αναγκάζονται να σταματήσουν το σχολείο, κάτι που αφορά περισσότερο τα κορίτσια και αντανακλάται στο ότι είναι σε μεγαλύτερο βαθμό αναλφάβητες και αντιμετωπίζουν διπλάσιες πιθανότητες, σε σχέση με τα αγόρια, να είναι αναλφάβητες. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι αν μια κοπέλα ξεκινήσει να εργάζεται ως οικιακή βοηθός, όχι μόνο τα σχέδια για εκπαίδευση παραμερίζονται αλλά καθίσταται πλέον ακόμη πιο δύσκολη η επαγγελματική της εξέλιξη, με αποτέλεσμα να στερείται διά βίου τις ευκαιρίες τόσο για εκπαίδευση όσο και για αποδοτικότερη εργασία. Και μπορεί η μικρότερη ηλικία στην οποία επιτρέπεται η εργασία στην Ινδονησία να είναι τα 15 χρόνια αλλά υπολογίζεται ότι 1,8 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας Δημοτικού (7-12 χρόνων) και 4,8 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας από 13-15 χρόνων δεν πάνε σε σχολείο. Από την άλλη πλευρά, τα κορίτσια που δουλεύουν δεν στερούνται μόνον το δικαίωμά τους στο σχολείο αλλά υφίστανται και πολλές καταχρήσεις εργασιακών δικαιωμάτων, μέχρι και κακομεταχείριση. Σε πολλές περιπτώσεις δουλεύουν εξαντλητικά ωράρια, μέχρι και 70 ώρες την εβδομάδα, στερούνται αδειών, πληρώνονται πολύ χαμηλά.

Πόλεμος

* Είναι αλήθεια δύσκολο να μιλήσει κανείς για τη σύγχρονη τραγωδία, το Νταρφούρ, με τους εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και εκατομμύρια πρόσφυγες, τα χιλιάδες ξεχασμένα θύματα μιας συνεχιζόμενης ένοπλης σύγκρουσης που έχει περάσει τα σύνορα του Σουδάν και έχει βυθίσει στη φρίκη και το γειτονικό Τσαντ.

* Στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό είναι διαδεδομένη και συστηματική η χρήση ανηλίκων ως μαχητών, ως χαμάληδων ακόμη και ως σεξουαλικών σκλάβων, τόσο από τις κυβερνητικές δυνάμεις όσο και από τις ένοπλες ομάδες. Το 2005 υπολογιζόταν ότι το 40% μερικών ένοπλων ομάδων απαρτιζόταν από τουλάχιστον 30.000 παιδιά - το 40% αυτών, περίπου 12.500, ήταν κορίτσια. Οι οργανώσεις έχουν μιλήσει με παιδιά που στρατολογήθηκαν από έξι χρόνων. Τι κι αν για τον διεθνή νόμο η στρατολόγηση και χρήση παιδιών κάτω των 15 ετών θεωρείται έγκλημα πολέμου και απαγορεύεται μέχρι τα 18 τους;

Οι διαδικασίες αφοπλισμού οδήγησαν στην αποστράτευση 19.000 παιδιών το 2006. Από αυτά λιγότερα από 3.000, μόλις το 15%, ήταν κορίτσια. Ωστόσο, ακόμη 11.000 παιδιά παρέμεναν με τις ένοπλες δυνάμεις ενώ μεγάλος αριθμός κοριτσιών ήταν αγνοούμενες χωρίς να καταβάλλονται προσπάθειες για την ανεύρεσή τους -σε πολλές περιοχές μόνο το 2% των παιδιών που απελευθερώθηκαν ήταν κορίτσια. Πολλές, αν και ανήλικες, ήταν ήδη μητέρες μωρών και ανεπιθύμητες, ως αποτέλεσμα της «ατίμωσής» τους από τους μαχητές. Το κράτος δεν ενδιαφέρθηκε και ιδιαίτερα γι' αυτά τα παιδιά, που αφέθηκαν στην τύχη τους, δηλαδή στον δρόμο. Οι γονείς άλλωστε είναι αυτοί που οφείλουν να συνεισφέρουν μέχρι και το 90% των χρημάτων για τη λειτουργία των σχολείων, κάτι που οι περισσότεροι δεν είναι σε θέση να κάνουν - με αποτέλεσμα η πλειονότητα των κογκολεζόπαιδων σχολικής ηλικίας να στερείται της βασικής εκπαίδευσης. Ετσι λιγότερα από τα μισά παιδιά στο Κογκό πάνε σχολείο. Στα Δημοτικά βρίσκεται το 55% των αγοριών και το 49% των κοριτσιών, και απ' αυτά μόνο το 29%, ούτε το ένα στα τρία παιδιά δηλαδή δεν τελειώνει το Δημοτικό. Υπολογίζονται σε 4,7 εκατομμύρια τα παιδιά ηλικίας Δημοτικού, συμπεριλαμβανομένων 2,5 εκατομμυρίων κοριτσιών, που είναι εκτός σχολείου και υπάρχουν τουλάχιστον 6 εκατομμύρια έφηβοι που δεν είχαν κανενός είδους εκπαίδευση ποτέ τους.

* Στο Νεπάλ εκατοντάδες παιδιά έχουν σκοτωθεί, απαχθεί, βιαστεί ή στρατολογηθεί, αφότου ξεκίνησαν οι εχθροπραξίες μεταξύ ανταρτών και κυβερνητικών δυνάμεων. Αλλα πέθαναν από τη φτώχεια και τις επιδημίες που προκάλεσε η διαμάχη. Σχεδόν τα μισά παιδιά υποφέρουν από ανακοπή ανάπτυξης, λόγω κακής διατροφής, ενώ 30.000 παιδιά κάτω των πέντε ετών πεθαίνουν κάθε χρόνο από διάρροια.

Ρατσισμός

* Στα Βαλκάνια, τα Τσιγγανόπαιδα αντιμετωπίζουν συχνά αποκλεισμό από το σχολείο, κυρίως λόγω της φυλετικής τους προέλευσης. Αυτό ορθώνει αναχώματα στην επαγγελματική τους προοπτική εγκλωβίζοντάς τα σε έναν κύκλο αποστέρησης, που σημαίνει διαιώνιση της περιθωριοποίησης για τις κοινότητες Ρομά. Η διαρροή είναι μεγαλύτερη για τα κορίτσια, που αναγκάζονται από μικρά να επωμιστούν οικιακά βάρη, ενώ συχνά ο αποκλεισμός των παιδιών από το σχολείο δεν έχει να κάνει μόνο με την ανέχεια των οικογενειών που τα σπρώχνει στη βιοπάλη αλλά και σε ρατσιστική συμπεριφορά από τα μέλη της πλειονότητας του πληθυσμού.

* Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη οι πληθυσμοί Ρομά -ανέρχονται σε 30.000-60.000 σύμφωνα με τον ΟΑΣΕ ή σε διπλάσιους αριθμούς σύμφωνα με τις ΜΚΟ- αντιμετώπισαν δυσκολίες στην επιστροφή στο σπίτι τους μετά τον πόλεμο και στην αναγνώριση των περιουσιών τους. Ενας σημαντικός αριθμός διαβιοί σε παραπήγματα, σχεδόν ένας στους τέσσερις Ρομά (26%) είναι φτωχός σε σύγκριση με το 3% του υπόλοιπου πληθυσμού, ενώ οι διακρίσεις και η έλλειψη εκπαίδευσης και συνακόλουθων δεξιοτήτων κάνει ακόμη πιο δύσκολη την εύρεση εργασίας. Ετσι, σχεδόν το 70% είναι άνεργοι. Για τις γυναίκες, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα: σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα σε 197 γυναίκες, μόνον 10 εργάζονταν και απ' αυτές μόνον τρεις είχαν σταθερή δουλειά. Παρά τις προσπάθειες, παραμένουν μεγάλα τα ποσοστά των παιδιών Ρομά που δεν πηγαίνουν σχολείο ενώ μεγάλος είναι και ο αναλφαβητισμός ανάμεσά τους. Υπάρχουν οικισμοί από τους οποίους κανένα παιδί δεν πάει στο σχολείο, αλλού δεν παρακολουθούν μαθήματα όλα τα παιδιά σχολικής ηλικίας, ενώ η σχολική διαρροή είναι τρεις φορές υψηλότερη από τον αριθμό των παιδιών που ολοκληρώνουν τη βασική εκπαίδευση. Οι στατιστικές δείχνουν ότι τα κορίτσια Ρομά έχουν ακόμη μικρότερες πιθανότητες πρόσβασης στην εκπαίδευση από τα αγόρια, και συνήθως εγκαταλείπουν νωρίς το σχολείο, μετά τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού. Εξαναγκασμένα να συνεισφέρουν στην επιβίωση της οικογένειας, τα κορίτσια συνήθως αναλαμβάνουν την ευθύνη των μικρότερων αδερφών τους ή βοηθούν στις δουλειές του σπιτιού.

Στην Κροατία, όπου υπολογίζεται πως ζουν 30.000-50.000 Ρομά, αντιμετωπίζουν τη φτώχεια ενώ το 80% των νοικοκυριών τους δεν έχουν σταθερό εισόδημα και σχεδόν καμία γυναίκα δεν είχε τυπικά απασχόληση. Το 2004 περίπου 21.000 Ρομά λάμβαναν ένα επίδομα πρόνοιας. Το χαμηλό εκπαιδευτικό τους επίπεδο δινόταν ως ο κύριος λόγος για τον αποκλεισμό τους από την αγορά εργασίας και ακολουθούσε η προκατάληψη των εργοδοτών για τις ικανότητές τους καθώς και η περιθωριοποίηση, ως αποτέλεσμα της φτώχειας. Στις ηλικίες 15-24 ετών, το ποσοστό όσων γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση φτάνει το 91%, 88% στις ηλικίες 25-34, 86% στις ηλικίες 35-44 και 69% για τους μεγαλύτερους των 45 χρόνων, ποσοστά αρκετά χαμηλότερα από εκείνα του γενικού πληθυσμού, που κυμαίνονται μεταξύ 98-100%.

* Η πλειονότητα των παιδιών Ρομά προσχολικής ηλικίας δεν παρακολουθεί προσχολική αγωγή, αν και το 98% των παιδιών πάνε Δημοτικό, στην Κροατία, έχοντας προσχολική εμπειρία. Οι αρχές υπολογίζουν ότι το ένα τρίτο των παιδιών Ρομά δεν έχουν πάει ποτέ σε σχολείο. Σχεδόν το 86% των παιδιών Ρομά εφτά χρόνων πηγαίνουν Δημοτικό, ποσοστό χαμηλό σε σύγκριση με τα μη Ρομά παιδιά. Η παρακολούθηση μαθημάτων αγγίζει το 95-100% για τα παιδιά ηλικίας 8-12 χρόνων και σταδιακά μειώνεται για τα μεγαλύτερα παιδιά. Μόνο το 70% των παιδιών Ρομά ηλικίας 15 χρόνων βρίσκονται στο σχολείο και μόνο το 27% των Ρομά μαθητών ολοκληρώνουν τη βασική εκπαίδευση.

* Στη Σλοβενία, την πιο πλούσια απ' όλες τις άλλες γιουγκοσλαβικές Δημοκρατίες, το 39% από τους περίπου 12.000 Ρομά ή «μη αυτόχθονους» ζουν σε σπίτια και ένα 12% σε διαμερίσματα. Οι υπόλοιποι ζουν σε αυτοσχέδιους καταυλισμούς ή καραβάνια, στερούμενοι βασικών αγαθών (νερό, φως, υπηρεσίες υγιεινής κ.λπ.). Η περιθωριοποίησή τους αντανακλάται στα υψηλά ποσοστά ανεργίας, που φτάνει το 90% σε μερικές περιοχές, ενώ σχεδόν το 98% λαμβάνει κάποιο κρατικό επίδομα. Οι ενήλικοι είναι συνήθως ημιαναλφάβητοι και μπορεί να έχουν βελτιωθεί τα ποσοστά των παιδιών που πηγαίνουν στο σχολείο αλλά σπάνια ολοκληρώνουν την εννιάχρονη υποχρεωτική βασική εκπαίδευση. Η διαρροή αφορά κυρίως τα κορίτσια, που επωμίζονται οικιακά βάρη.

* Στη Σλοβακία, είναι τεράστιος ο αριθμός των παιδιών Ρομά που τοποθετούνται σε ειδικά σχολεία για παιδιά με νοητικές αναπηρίες και μαθησιακές δυσκολίες ή σε χωριστά σχολεία γενικής παιδείας, αποκλειστικά για παιδιά Ρομά, σε ποσοστό δυσανάλογο σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, πολλές φορές ανεξάρτητα από τις ικανότητές τους. Συνήθως δεν έχουν τη δυνατότητα επανένταξης σε κανονικό σχολείο αλλά ούτε και να προχωρήσουν στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Προσφυγιά

* Περίπου 2.000 πρόσφυγες από το Ιράκ περνούν τα σύνορα με τη Συρία καθημερινά για να γλιτώσουν από τη βία, δηλ. βομβιστές αυτοκτονίας, δολοφονίες μεταξύ μελών από διάφορες θρησκευτικές σέκτες και άλλες ουσιώδεις απειλές για τη ζωή τους. Μερικές γειτονιές στη Δαμασκό έχουν μετατραπεί σε ιρακογειτονιές. Περίπου 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες προσπαθούν πια να ξαναχτίσουν τη ζωή τους στη Συρία. Μπορεί να μην υπάρχουν περιορισμοί για την πρόσβαση στην εκπαίδευση για τα Ιρακινόπουλα αλλά τα παιδιά δεν πάνε σχολείο επειδή δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στα έξοδα για σχολικές ποδιές, βιβλία κ.ά. Αρκετοί Ιρακινοί προτιμούν να στέλνουν τα παιδιά τους να δουλέψουν παράνομα, προκειμένου να κερδίσουν ορισμένα χρήματα που χρειάζονται απελπισμένα για ν' αγοράσουν τρόφιμα ή για να πληρώσουν για τη διαμονή τους ενώ πολλά κορίτσια αναγκάστηκαν να εκπορνευτούν για να στηρίξουν τις οικογένειές τους. Σημειώνεται ότι και στην Ιορδανία ζουν περίπου 750.000 Ιρακινοί πρόσφυγες.

Εθιμικό δίκαιο

Στη Σουαζιλάνδη, το AIDS έχει αφήσει ορφανά περίπου 70.000 παιδιά. Ετσι, το 10-15% των νοικοκυριών το κουμαντάρουν παιδιά, κυρίως κορίτσια, που είναι ευάλωτα σε διαφόρων μορφών κακομεταχείριση. Η έλλειψη προστασίας από τον πρώιμο και εξαναγκαστικό γάμο και η εμμονή στη σωματική τιμωρία παιδιών, που επιβάλλουν ακόμη και τα δικαστήρια στους ανήλικους, ορθώνουν στα κορίτσια ένα αναπόδραστο τείχος θεσμικής και εθιμικής βίας, αφήνοντάς τα εντελώς απροστάτευτα. Είναι επόμενο, λοιπόν, το γεγονός ότι φέτος αυξήθηκαν κατά 15% οι βιασμοί και η κακομεταχείριση κατά γυναικών και παιδιών.

Σε μερικές χώρες, όπως συμβαίνει στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική, οι διακρίσεις είναι θεσπισμένες στην εθνική νομοθεσία και την ισλαμική σαρία, τον θρησκευτικό τους νόμο, με αποτέλεσμα αφ' ενός να μη διασφαλίζεται η προστασία τους από τη βία και τις διακρίσεις και αφ' ετέρου να υπονομεύεται η δυνατότητα να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη.

Σε πολλές χώρες της υποσαχάριας Αφρικής η πλειονότητα των κοριτσιών στην εφηβεία δεν πάει σχολείο ενώ σε ποσοστά που κυμαίνονται από το 25% έως το 50% αυτών είναι παντρεμένες, συνήθως με πολύ μεγαλύτερους άντρες. Στην Αιθιοπία τα κορίτσια βλέπουν το σχολείο ως έναν τρόπο αποφυγής πρώιμων και ανεπιθύμητων γάμων.

Παλαιστίνη

* «Γάζα: το εμπάργκο βλάπτει σοβαρά τις σχολικές επιδόσεις» ήταν ο εύγλωττος τίτλος ρεπορτάζ που δημοσίευσε στις 14/11 η «Ε». Σύμφωνα μ' αυτό, η ανεργία που έφτασε στο 44% καθιστά αδύνατο στις μαθήτριες στη Γάζα να συγκεντρωθούν στα μαθήματά τους, καθώς το μυαλό τους είναι σκαλωμένο στην υπέρμετρη φτώχεια και στις συγκρούσεις. Ετσι, η επιδείνωση των δεικτών σε κάθε τομέα της εκπαίδευσης -τα δυο τελευταία χρόνια- είναι θεαματική. Η αποτυχία στο μάθημα των αραβικών κυμαίνεται στις γραπτές εξετάσεις μεταξύ 34,9% και 61,1% ενώ για τα μαθηματικά, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα: τα αντίστοιχα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 65% και 90%. Οι υπεύθυνοι των σχολείων παρατηρούν ότι «ένα παιδί που οι γονείς του δεν μπορούν να καλύψουν ούτε τις στοιχειώδεις ανάγκες του θα έχει άγχος και δεν θα είναι εύκολο να σημειώσει πρόοδο στις σπουδές του».

«Το 10% των μαθητριών παραδέχονται ότι ξεκινούν για το σχολείο μη έχοντας πάρει πρωινό ούτε για... δείγμα! Από τη στιγμή που, μέσω ειδικών προγραμμάτων σίτισης, σε κάποια σχολεία εξασφαλίστηκε η παροχή πρωινού, είναι κάποια κορίτσια που φτάνουν στο σχολείο και παραιτούνται του δικαιώματός τους στο πρόγευμα, γιατί ο δικός τους πατέρας βρήκε δουλειά!

Αν σε όλα αυτά προστεθεί και η μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας, με αφορμή τις κακές συνθήκες διαβίωσης και τις εντάσεις που βρίσκουν διαρκώς έρεισμα, σκιαγραφείται η εφιαλτική εικόνα μιας ανελέητα δύσκολης καθημερινότητας».

* Ωστόσο, και στον Λίβανο, όπου ζουν περισσότεροι από 400.000 Παλαιστίνιοι πρόσφυγες σε στρατόπεδα, υπάρχουν εκτός όλων των άλλων και προβλήματα στην εκπαίδευση. Ενα στα τρία παιδιά παλαιστινιακής καταγωγής που ζουν στον Λίβανο και είναι πάνω από δέκα χρόνων θα αφήσει το σχολείο. Η σχολική διαρροή αγγίζει το 39% και είναι δεκαπλάσια από αυτήν που αφορά Λιβανέζους μαθητές στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Για τη Δευτεροβάθμια, ας μη γίνεται λόγος. Τα παιδιά των Παλαιστινίων, επιπλέον, επιβαρύνονται με δίδακτρα που δεν καταβάλλουν τα παιδιά των Λιβανέζων, ενώ ένας ακόμα αποθαρρυντικός παράγοντας είναι το γεγονός ότι υπάρχουν περιορισμοί στο δικαίωμα των Παλαιστινίων για εργασία, ώστε η εκπαίδευση να θεωρείται χάσιμο χρόνου αφού έτσι κι αλλιώς δεν θα τους βοηθήσει να εργαστούν στον Λίβανο.

Γενικευμένη σεξουαλική βία

Στη Γουατεμάλα, μεταξύ 2001 και 2004 δολοφονήθηκαν 1.188 γυναίκες και κορίτσια. Πολλά από τα θύματα δολοφονήθηκαν με εξαιρετικά κτηνώδη τρόπο. Η σεξουαλική βία, ιδίως ο βιασμός, αποτελεί συνιστώσα σε πολλούς από τους φόνους. Σε πολλές περιπτώσεις τα πτώματα ήταν ακρωτηριασμένα και παραμορφωμένα. Η γενικευμένη ατιμωρησία δίνει το μήνυμα ότι η βία κατά των γυναικών είναι αποδεκτή: Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο το 9% των υποθέσεων δολοφονίας γυναικών με αυτό τον αποτρόπαιο τρόπο έχει ερευνηθεί και το 40% των υποθέσεων αυτών απλώς τίθεται στο αρχείο. Οι βιασμοί και τα άλλα βίαια σεξουαλικά εγκλήματα είναι σχεδόν αόρατα, καθώς λείπουν τα αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τον αριθμό τους και τις συνθήκες υπό τις οποίες δολοφονούνται. Τα περισσότερα θύματα η ηλικία των οποίων ξεκινούσε από τα 13 χρόνια, ήταν από φτωχά κοινωνικά στρώματα, νοικοκυρές, εργάτριες ή φοιτήτριες, ενώ τα περισσότερα εγκλήματα διαπράχθηκαν σε αστικές περιοχές.

* Τα στοιχεία προέρχονται από μελέτες των Ηνωμένων Εθνών, UNICEF, Ινστιτούτου Πάνος, ACTION AID, Διεθνούς Αμνηστίας κ.ά. οργανισμών.